BOZOR MEXANIZMINING KAMCHILIKLARI

Bozorning salbiy tomonlari ham mavjud bo`lib, ularga qisqacha ta'rif berishni joiz deb topdim, garchi ba'zi tanqidiy fikrlarga uchrasada har kim o`zining qarashlariga egadir:

    1)      Takror ishlab chiqarilmaydigan resurslarning saqlanishiga ko`maklashmaydi;

    2)      Atrof-muhitni himoya qilishning iqtisodiy mexanizmiga ega emas, faqat qonuniy hujjatlar tadbirkorlarni turli xil ekologik ishlab chiqarishni yaratish uchun mablag` sarflashga majbur etishi mumkin;

    3)      Butun isnoniyatga tegishli bo`lgan resurslardan, masalan, okeandagi baliq boyliklaridan foydalanishni tartibga solmaydi;

    4)      Bozor sharoitida ba’zan qabul qilinayotgan potensial salbiy oqibatlar inkor etiladi. DDT (mineral o`g`it)ning uzoq vaqt qo`llanilishi bunga misol bo`laoladi. 1948 yilda shvetsiyalik kimyogar P.Myuller DDTni ochganligi uchun Nobel mukofotini olgan edi, u qishloq xo`jalik zararkunadalari, turli xil kasalliklar, jumladan, bezgak kasalligini tarqatuvchilarga qarshi kurashda keng qo`llaniladi. Lekin, 60-yillarning boshlariga kelib, DDT organizmlarning irsiy tuzilishiga ta’sir etadigan kuchli zaxar ekanligi ravshan bo`lib qoldi. Shunga qaramay R.Garson “o`lim dorisi” deb atagan bu modda AQSHda 1972 yilgacha ishlab chiqarildi va qo`llanilib kelindi.

5)      Jamoa bo`lib foydalaniladigan tovarlar va xizmatlarni (yo`llar, dambalar, jamoat transporti, maorif, sog`liqni saqlash va h.k.z) ishlab chiqarish uchun rag`batlantni vujudga keltirmaydi;

6)      Mehnat va daromad olishni kafolatlamaydi, daromadni qayta taqsimlashni ta’minlaydi. P.Samuelsonning so`zlariga ko`ra, bozor tizimi jiddiy tengsizlikni takror ishlab chiqaradi;

7)      Fanda fundamental tadqiqotlarni ta’minlamaydi;

8)      Bozor ijtimoiy zarur bo`lgan tovarlarni ishlab chiqarishga emas, balki puli bor odamlarning ehtiyojini qondirishga yo`naltirilgan. A.Blomkvist, P.Vonnakott fikricha, zaif va himoyasizlarga u ochlikdan o`lish erkinligidan ko`proq narsa bera olmaydi.

9)      Beqaror rivojlanish va shunga xos bo`lgan retssesion hamda inflatsion jarayonlarga mubtalodir. 

Bunday kamchilik va tanqidiy qarashlarni davom ettirish mumkin, agarda “o`zgacha xulosa” tug`ilib qolsa qabul qilinadi.

P/S: Bunday kamchiliklar dunyo iqtisodiyotiga tayangan holda bildirildi.